του Τζων Γουώργουικ Ζουρμπάκη
Ψυχολόγος/ Υπνοθεραπευτής/ Ψυχοθεραπευτής MSc/MEd
Υπάρχουν στιγμές που ο νους μας μοιάζει βέβαιος. Σκέψεις εμφανίζονται όχι σαν απόψεις, αλλά σαν δεδομένα. Δεν τις διατυπώνουμε με ερωτηματικά — τις ζούμε σαν κανόνες. Δεν τις ακούμε ως φωνές — τις νιώθουμε ως ατμόσφαιρα, ως πίεση. Κάποιες από αυτές είναι τόσο οικείες, που μοιάζουν δικές μας. Κι όμως, δεν είναι. Είναι πεποιθήσεις — ιδέες για τον εαυτό, τους άλλους και τη ζωή, που χτίστηκαν σιγά-σιγά, άλλοτε ως άμυνες κι άλλοτε ως απόπειρες να βάλουμε τάξη στον κόσμο.
Ο Albert Ellis παρατήρησε πρώτος ότι αυτές οι πεποιθήσεις λειτουργούν σαν κρυφά φίλτρα μέσα από τα οποία ερμηνεύουμε την πραγματικότητα. Όταν είναι υγιείς, βοηθούν στην προσαρμογή. Όταν όμως είναι απόλυτες ή παράλογες, οδηγούν σε συναισθηματική δυσφορία. Δεν φταίει το γεγονός, αλλά το “πρέπει” που του έχουμε φορέσει.
Σε αυτή τη σειρά άρθρων θα σταθούμε δίπλα σε έντεκα τέτοιες πεποιθήσεις. Σήμερα, εξερευνούμε τις τρεις πρώτες. Όχι για να τις ακυρώσουμε, αλλά για να τις αναγνωρίσουμε — σαν κάποιον που παρατηρεί για πρώτη φορά ένα παλιό έπιπλο στο σπίτι του, που μέχρι χθες νόμιζε πως δεν υπήρχε.
1. «Πρέπει να με αγαπούν και να με αποδέχονται όλοι για να αξίζω»
Υπάρχουν άνθρωποι που ξυπνούν το πρωί με ένα βάρος στο στήθος και δεν ξέρουν γιατί. Άλλοι που μιλούν, μα αμέσως μετά αναρωτιούνται: «Μήπως είπα κάτι που δεν άρεσε;» Υπάρχει εκείνη η σταθερή αγωνία όταν κάποιος παγώνει, όταν αργεί να απαντήσει, όταν δεν χαμογελά αρκετά. Και μέσα σ’ όλα αυτά, μια αόρατη πεποίθηση εργάζεται αθόρυβα:
«Αν δεν με αγαπούν, κάτι πάει στραβά με μένα.»
Μοιάζει αθώα, σχεδόν ρομαντική. Αλλά είναι εξαντλητική. Δημιουργεί υπερπροσαρμογή, διαρκή σύγκριση, κοινωνικό άγχος και έναν συνεχόμενο φόβο εγκατάλειψης. Πολλοί που τη φέρουν γίνονται ευγενικοί έως παθητικοί. Άλλοι κρύβουν την ανάγκη τους πίσω από υπερβολική εξωστρέφεια. Σε όλους όμως, υπάρχει η ίδια βάση:
«Αν δεν με αποδέχονται, δεν έχω αξία.»
Αυτός ο εσωτερικός διάλογος προέρχεται από πρώιμα βιώματα όπου η αποδοχή δεν ήταν άνευ όρων. Κι έτσι, η ανάγκη έγινε κανόνας:
«Πρέπει να με εκτιμούν και να με αποδέχονται όλοι.»
Αλλά η πραγματικότητα δεν υπακούει σ’ αυτόν τον κανόνα. Πάντα θα υπάρξει κάποιος που δεν θα δει, δεν θα νιώσει, δεν θα καταλάβει. Αυτό δεν μειώνει εσένα. Μειώνει την ψευδαίσθηση ότι η αξία σου είναι συνάρτηση της εξωτερικής επιβεβαίωσης. Η αποδοχή παύει να είναι όρος επιβίωσης και γίνεται δώρο όταν προσφέρεται, όχι απόδειξη όταν λείπει.
2. «Πρέπει να είμαι τέλειος/α και να πετυχαίνω σε όλα»
Η τελειότητα δεν είναι πάντα εμφανής. Δεν φωνάζει. Κρύβεται στα ήσυχα βράδια που δεν ξεκουράζεσαι, γιατί κάτι δεν πήγε “αρκετά καλά”. Στο βλέμμα που πέφτει πρώτο στο λάθος και μετά στο αποτέλεσμα. Στο σώμα που δεν ησυχάζει αν δεν έχει ελέγξει, διορθώσει, επαναλάβει.
Κι από πίσω; Μια πεποίθηση:
«Αν δεν πετυχαίνω πάντα, δεν αξίζω.»
«Αν αποτύχω, κάτι αποκαλύπτεται για μένα.»
Αυτή η στάση ζωής γίνεται φορτίο. Δεν επιτρέπει λάθη, αναστολή, αυθορμητισμό. Ορίζει την αξία με όρους απόδοσης. Κάθε αποτυχία γίνεται ετυμηγορία:
«Οι άξιοι πετυχαίνουν πάντα — οι άλλοι όχι.»
Οι άνθρωποι που ζουν κάτω από αυτή την πεποίθηση συνήθως υποφέρουν σιωπηλά. Είναι παραγωγικοί, λειτουργικοί, ίσως και θαυμαστοί — αλλά κουρασμένοι, ανασφαλείς και αιώνια ανεπαρκείς. Το μυαλό τους δουλεύει συνεχώς, το σώμα τους ζει σε επιφυλακή. Δεν υπάρχει χώρος για αποτυχία — μόνο για υπερπροσπάθεια.
Κι όμως, στη ζωή τίποτα αληθινό δεν είναι τέλειο. Τα πιο όμορφα δημιουργούνται μέσα από αβεβαιότητα, λάθη και απρόβλεπτες τροπές. Η τελειότητα παγώνει — η ατέλεια επιτρέπει κίνηση. Όταν πάψεις να βλέπεις την επιτυχία ως μονάδα μέτρησης του εαυτού, τότε αρχίζεις να δημιουργείς, όχι για να αποδείξεις… αλλά για να ζήσεις.
3. «Είναι φρικτό και αφόρητο όταν τα πράγματα δεν πηγαίνουν όπως τα θέλω»
Υπάρχουν μέρες που ένα απλό “όχι” ή μια καθυστέρηση αρκεί για να ραγίσει ολόκληρη η ψυχολογική ισορροπία. Μια ανατροπή προκαλεί υπερένταση, θυμό ή και απόγνωση. Κι εκεί, βαθιά μέσα σου, υπάρχει μια πεποίθηση που λέει:
«Δεν πρέπει ποτέ να συμβαίνει κάτι έξω από το πλάνο.»
«Αν κάτι πάει στραβά, αυτό είναι καταστροφικό.»
Η ζωή όμως δεν υπόκειται σε απόλυτο έλεγχο. Κι όταν το εσωτερικό σύστημα απαιτεί απόλυτη συμφωνία με το επιθυμητό, κάθε απόκλιση γίνεται τραύμα. Αυτό προκαλεί ένταση, σωματικό άγχος, υπερδιέγερση, ακόμα και σωματοποιημένα συμπτώματα: πόνοι, αϋπνία, εσωτερική πίεση. Και μια σιωπηλή ερώτηση να αιωρείται: «Γιατί δεν μπορώ να αντέξω όταν κάτι αλλάζει;»
Η απάντηση δεν είναι να αποκτήσεις απόλυτο έλεγχο, αλλά να χαλαρώσεις το πρέπει που κουβαλάς. Οι πιο ήρεμοι άνθρωποι δεν έχουν λιγότερες ανατροπές — έχουν λιγότερες απαιτήσεις προς τη ζωή. Και η ανθεκτικότητα δεν γεννιέται απ’ την ισοπέδωση του χάους, αλλά απ’ την εμπιστοσύνη πως, κι αν έρθει… θα το διαχειριστείς.
Εσωτερικό Κλείσιμο
Ό,τι μοιάζει λογικό δεν είναι πάντα βοηθητικό. Κι ό,τι λειτουργεί ως εσωτερικός οδηγός μπορεί να είναι παλιό κατάλοιπο φόβου — όχι συνειδητή επιλογή. Οι πεποιθήσεις αυτές δεν είναι “κακές”. Κάποτε ίσως σε προστάτεψαν. Αλλά τώρα… μπορεί απλώς να σε βαραίνουν.
Η αρχή δεν είναι να τις αλλάξεις με καινούριες. Είναι να τις παρατηρήσεις χωρίς φόβο. Και τότε, ίσως για πρώτη φορά, ο εαυτός σου να αναπνεύσει χωρίς να χρειάζεται να αποδεικνύει τίποτα.
Στο επόμενο άρθρο θα σταθούμε στις πεποιθήσεις που αφορούν την τιμωρία, την ανάγκη για έλεγχο και την εμμονική εστίαση στο αρνητικό. Μέχρι τότε, αν μία από τις παραπάνω πεποιθήσεις ένιωσες πως σε αγγίζει… ίσως αξίζει να την κοιτάξεις λίγο πιο τρυφερά.
