γράφει η Σαράντου Αλεξάνδρα
Αναπτυξιολόγος / Παιδοψυχολόγος
Πώς οι πρώτες σχέσεις διαμορφώνουν τις μελλοντικές.
Οι πρώτες σχέσεις της ζωής μας δεν είναι απλώς σημαντικές. Είναι θεμελιώδεις.
Ο τρόπος με τον οποίο ένα βρέφος συνδέεται με τον βασικό του φροντιστή – συνήθως τη μητέρα – χαράζει βαθιά τον τρόπο που θα σχετίζεται με τον εαυτό του, με τους άλλους και με τον κόσμο γύρω του. Αυτός ο ιδιαίτερος δεσμός, που πλάθεται μέσα από καθημερινές στιγμές φροντίδας, ανταπόκρισης και συναισθηματικής παρουσίας, είναι γνωστός ως δεσμός προσκόλλησης.
Η ψυχολογική θεωρία της προσκόλλησης, όπως διαμορφώθηκε από τους Bowlby και Ainsworth, περιγράφει τέσσερις βασικούς τύπους δεσμού – καθένας με τις δικές του συνέπειες στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού και στη μετέπειτα ενήλικη ζωή.
1. Ασφαλής προσκόλληση: η ήσυχη βάση της εμπιστοσύνης
Όταν ο φροντιστής είναι σταθερά διαθέσιμος, ευαίσθητος στις ανάγκες του παιδιού και ανταποκρίνεται με συνέπεια, τότε το παιδί αναπτύσσει έναν ασφαλή δεσμό. Νιώθει εμπιστοσύνη, ηρεμία, και σιγουριά. Μπορεί να εξερευνήσει τον κόσμο γύρω του με φυσική περιέργεια, και όταν κάτι το ανησυχεί, επιστρέφει σε μια σταθερή, καθησυχαστική παρουσία. Αυτή η ασφαλής βάση του επιτρέπει να δημιουργήσει σχέσεις με υγιή όρια και συναισθηματική σταθερότητα.
2. Αποφευκτικός δεσμός: η σιωπηλή απόσυρση
Σε περιπτώσεις όπου ο φροντιστής είναι ψυχρός, απόμακρος ή απορρίπτει σταθερά τις συναισθηματικές ανάγκες του παιδιού, συχνά αναπτύσσεται ένας αποφευκτικός τύπος προσκόλλησης. Το παιδί μαθαίνει να καταπιέζει τις ανάγκες του και να μην τις εκφράζει, γιατί έχει εσωτερικεύσει την εμπειρία ότι η εγγύτητα δεν οδηγεί στην ανακούφιση αλλά στην αδιαφορία. Φαίνεται αυτάρκες, αποφεύγει την τρυφερότητα, αλλά πίσω από αυτή την ανεξαρτησία συχνά κρύβεται ένα βαθύ αίσθημα μοναξιάς.
3. Αγχώδης-αμφιθυμικός δεσμός: ο κύκλος της αβεβαιότητας
Όταν ο φροντιστής είναι ασυνεπής – άλλοτε θερμός, άλλοτε αδιάφορος – δημιουργείται συχνά ένας αγχώδης-αμφιθυμικός δεσμός. Το παιδί δεν μπορεί να προβλέψει πότε θα λάβει ανταπόκριση, και γι’ αυτό γίνεται υπερβολικά προσκολλημένο. Αντιδρά με άγχος στον αποχωρισμό, δυσκολεύεται να ηρεμήσει ακόμη και όταν επανέρχεται ο φροντιστής, και ζητά συνεχώς επιβεβαίωση. Η συναισθηματική του εμπειρία μοιάζει με ένα συναισθηματικό πήγαινε-έλα, γεμάτο αμφιβολίες και φόβο εγκατάλειψης.
4. Αποδιοργανωμένος δεσμός: η σύγχυση του φόβου
Σε πιο σύνθετες και τραυματικές συνθήκες – όπου ο φροντιστής είναι ταυτόχρονα πηγή ασφάλειας και φόβου – παρατηρείται ένας αποδιοργανωμένος τύπος προσκόλλησης. Το παιδί εκδηλώνει αντικρουόμενες συμπεριφορές: μπορεί να πλησιάζει και να απομακρύνεται ταυτόχρονα, να παγώνει ή να αντιδρά με δυσανάλογη ένταση. Αυτό το μοτίβο συχνά έχει τις ρίζες του σε εμπειρίες σοβαρής παραμέλησης, κακοποίησης ή απειλητικής ασυνέπειας.
Η προσκόλληση στο σχολείο και στις ενήλικες σχέσεις
Η ποιότητα του δεσμού δεν μένει κλειδωμένη στην παιδική ηλικία. Αντιθέτως, εκφράζεται και διαμορφώνει τον τρόπο που σχετιζόμαστε καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής.
Στο σχολικό περιβάλλον, τα παιδιά με ασφαλή δεσμό συνήθως προσαρμόζονται ομαλά, συμμετέχουν ενεργά, και δημιουργούν θετικές σχέσεις με συνομηλίκους και εκπαιδευτικούς. Αντίθετα, παιδιά με ανασφαλείς ή αποδιοργανωμένους δεσμούς ενδέχεται να εμφανίζουν άγχος αποχωρισμού, δυσκολίες ένταξης, συναισθηματικές εκρήξεις ή απόσυρση. Οι συμπεριφορές αυτές συχνά παρερμηνεύονται ως “δύσκολες”, ενώ στην ουσία αποτελούν σιωπηλές κραυγές για συναισθηματική κατανόηση.
Στην ενήλικη ζωή, αυτά τα πρώιμα μοτίβα προσκόλλησης συνεχίζουν να επηρεάζουν τον τρόπο που σχετιζόμαστε.
- Άτομα με ασφαλή προσκόλληση μπορούν να εμπιστεύονται, να συνδέονται βαθιά και να διαχειρίζονται τις συγκρούσεις με ειλικρίνεια και συναισθηματική ισορροπία.
- Εκείνοι με αποφευκτικά μοτίβα μπορεί να δυσκολεύονται με την εγγύτητα, να αποφεύγουν βαθιές σχέσεις ή να βιώνουν απόσταση.
- Όσοι φέρουν αγχώδη μοτίβα μπορεί να προσκολλώνται υπερβολικά, να φοβούνται την εγκατάλειψη και να νιώθουν ανασφάλεια ακόμη και σε υγιείς σχέσεις.
- Οι αποδιοργανωμένοι ενήλικες συχνά νιώθουν έντονη εσωτερική σύγκρουση: επιθυμούν την εγγύτητα, αλλά την φοβούνται ταυτόχρονα. Οι σχέσεις τους χαρακτηρίζονται από έντονη αβεβαιότητα και συχνά επαναλαμβάνουν ασυνείδητα τις παλιές δυναμικές.
Η κατανόηση φέρνει μεταμόρφωση
Αν και οι τύποι προσκόλλησης διαμορφώνονται νωρίς, δεν είναι σταθεροί εφ’ όρου ζωής.
Μέσα από την ψυχοθεραπευτική διαδικασία, τη συνειδητοποίηση και τις νέες εμπειρίες σύνδεσης, κάθε άνθρωπος μπορεί να ξαναγράψει τη δική του ιστορία σχέσεων.
Ο δεσμός δεν είναι πεπρωμένο. Είναι ένα μονοπάτι που, αν θελήσουμε, μπορούμε να το βαδίσουμε ξανά – αυτή τη φορά με περισσότερη επίγνωση, ασφάλεια και ελευθερία.
Εάν θέλεις να εξερευνήσεις πώς ο δικός σου τύπος προσκόλλησης επηρεάζει τη ζωή σου – και πώς μπορείς να δημιουργήσεις πιο ουσιαστικές και ισορροπημένες σχέσεις – είμαστε εδώ για να σε συνοδεύσουμε σε αυτό το ταξίδι.
