γράφει η Σαράντου Αλεξάνδρα
Αναπτυξιολόγος / Παιδοψυχολόγος
Στον κόσμο της θεραπείας, της υπνοθεραπείας, της συμβουλευτικής, συχνά εστιάζουμε στα εργαλεία και τις τεχνικές. Όμως, πιο βασικό από κάθε τεχνική, είναι η στάση μας — και η ενεργητική ακρόαση αποτελεί την καρδιά αυτής της στάσης.
Τι ακριβώς είναι η ενεργητική ακρόαση;
Σύμφωνα με μελέτες στους κύκλους των βοηθητικών επαγγελμάτων, ενεργητική ακρόαση είναι «η διαδικασία λήψης, διαμόρφωσης νοήματος και ανταπόκρισης σε λεκτικά και μη-λεκτικά μηνύματα» — δηλαδή, μία ολιστική εμπλοκή με τον συνομιλητή.
Στην πράξη, ο ακροατής δεν είναι «ουδέτερος παρατηρητής», αλλά ενεργός συνοδοιπόρος: παρατηρεί, ερμηνεύει, ανταποκρίνεται.
Σε επαγγελματικά περιβάλλοντα επικοινωνίας — π.χ. θεραπεία, κοινωνική εργασία, υγεία — θεωρείται θεμελιώδης για την οικοδόμηση εμπιστοσύνης και την ενίσχυση της σχέσης μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου.
Οι διαστάσεις ακρόασης: τι ακούμε πέρα από τα λόγια
Ο ενεργητικός ακροατής ακούει το περιεχόμενο (τι λέγεται), την πρόθεση (γιατί το λέγεται) και το συναίσθημα (πώς το λέγεται).
Η ενεργητική ακρόαση δεν περιορίζεται σε ρήματα — η μη λεκτική επικοινωνία (στάση σώματος, εκφράσεις, χρονισμός σιωπής) είναι εξίσου κρίσιμη.
Ο ακροατής χρησιμοποιεί παράφραση, ερωτήσεις διευκρίνισης, ανατροφοδότηση — ό,τι χρειάζεται για να δείξει ότι κατανοεί και να ενθαρρύνει τον συνομιλητή να εξερευνήσει βαθύτερα.
Γιατί λειτουργεί — ερευνητικά ευρήματα & νόηση
Η ενεργητική ακρόαση αναδεικνύεται ως «φωτεινό σημείο» σε καιρούς ψηφιακής διάσπασης: όταν οι άνθρωποι αισθάνονται πως διακόπτονται ή ότι δεν τους προσέχουν, μία στάση πραγματικής ακρόασης δρα ως αντίδοτο.
Στη θεραπευτική διαδικασία, ανοίγει το πεδίο για ασφαλή έκφραση, μειώνει άμυνες και επιτρέπει την αυτορρύθμιση του συστήματος (νευρικού, συναισθηματικού).
Στον τομέα υγείας και κλινικής επικοινωνίας, η ενσυναίσθηση και η ενεργητική ακρόαση έχουν αποδεδειγμένα θετικές επιδράσεις, π.χ. στη διαχείριση του πόνου και στη συμμόρφωση με τη θεραπεία.
Σε εργασιακά πλαίσια, όταν οι προϊστάμενοι εφαρμόζουν ενεργητική–ενσυναισθητική ακρόαση, οι εργαζόμενοι βιώνουν μεγαλύτερη δέσμευση και την αίσθηση ότι η δουλειά «τους ανήκει» περισσότερο.
Πρακτικά βήματα
- Μαρκάρω μια μικρή παύση / «σταμάτημα»
Πριν αρχίσω να μιλάω ή να αντιδρώ, κάνω μια εσωτερική αναπνοή — να ρυθμίσω το δικό μου εσωτερικό πεδίο. - Αποσπώ από περισπασμούς
Αφήνω το κινητό, κλείνω τον υπολογιστή — ό,τι μπορεί να μου κλέψει την προσοχή. - Από θέση “κέντρο” σε θέση “συνοδοιπόρου”
Δεν είμαι απέναντι· είμαι μαζί. Το σώμα, η στάση, το βλέμμα το υποστηρίζουν αυτό. - «Κάθοδος» στο επίπεδο του άλλου
Με παιδιά: κατέβαινε στο ύψος τους. Με ενήλικες: μείωσε τις ψυχολογικές αποστάσεις — λόγος απλός, γλώσσα καθημερινή. - Παράφραση & συναισθηματική αντανάκλαση
«Ακούω ότι…», «Μοιάζει πως αισθάνεσαι…» — και αν δεν είμαι εντελώς σίγουρος, δέχομαι τη διόρθωση. - Ανοιχτές ερωτήσεις
Αντί για «Σου έτυχε αυτό;», λέω «Τι συνέβη πριν αυτό να συμβεί;» — ανοίγω δρόμους σκέψης. - Σιωπή + χώρο για επεξεργασία
Δεν γεμίζω όλες τις σιωπές — αφήνω τον άλλο να σκεφτεί, να εκφραστεί. - Σύνοψη & συμφωνία επόμενων βημάτων
Πριν κλείσουμε, κάνω μια μικρή σύνοψη: «Αυτά που κατάλαβα είναι… Τι προτιμάς να κάνουμε ως επόμενο βήμα;»
Παραδείγματα & εφαρμογές
- Στην γονεϊκότητα: όταν το παιδί έρχεται και λέει «Έγινε αυτό», ο γονιός κρατάει ό,τι κάνει, έρχεται στο ύψος του παιδιού, κάνει επαφή ματιών, λέει «Φαίνεται ότι στεναχωρήθηκες», «Αυτό που κατάλαβα είναι ότι…».
- Στην υγειονομική περίθαλψη: η ενεργητική ακρόαση βελτιώνει την εμπιστοσύνη προς τον επαγγελματία υγείας και ενισχύει τη θεραπευτική συμμόρφωση.
- Στις σχέσεις: ο συνδυασμός ακρόασης + ενσυναίσθησης ενισχύει τη σύνδεση ανάμεσα σε ζευγάρια, οικογένειες, συναδέλφους.
Πώς εισάγεται στην υπνοθεραπεία / θεραπευτική διαδικασία
Η ενεργητική ακρόαση δεν είναι «προσθήκη»· είναι το πλαίσιο μέσα στο οποίο λειτουργούν όλες οι τεχνικές.
Στη φάση της σύνδεσης/συμπαράστασης, δίνει χώρο για να εντοπιστεί τι «δουλεύει» εσωτερικά.
Στη φάση διεργασίας, επιτρέπει την ασφαλή έκφραση πόνου, φόβου, εσωτερικών συμβολισμών — χωρίς την ανάγκη για άμεση παρέμβαση.
Στη φάση μετασχηματισμού, συμβάλλει ώστε τα νέα νοήματα να ριζώσουν μέσα στον θεραπευόμενο — επειδή ήδη έχει νιώσει “ακρόαση”.
Προκλήσεις & στρατηγικές αντιμετώπισης
- Διάσπαση προσοχής: όταν το μυαλό «τρέχει» σε άλλα, μπορείς να επανέλθεις με “εσωτερική παύση”.
- Αυτοσυγκέντρωση στο τι θα πεις: υπενθύμιση — “ακούω πρώτα, μιλώ μετά”.
- Φόβος λάθους στην αντανάκλαση: επιτρέπεται· η διόρθωση ενισχύει τη σχέση.
- Μεγάλη συναισθηματική ένταση / κρίση: η ενεργητική ακρόαση λειτουργεί ως “ασπίδα” — δίνει χώρο πρώτα και μετά κατεύθυνση.
Κλείσιμο
Η ενεργητική ακρόαση είναι κάτι περισσότερο από τεχνική· είναι στάση ζωής.
Κάθε φορά που ακούμε με πραγματική παρουσία, προσφέρουμε στον άλλον –και στον εαυτό μας– χώρο να υπάρξει, να εκφραστεί, να μετακινηθεί εσωτερικά.
Μέσα σε αυτή τη σιωπηλή ανταλλαγή, γεννιέται η εμπιστοσύνη· και από την εμπιστοσύνη, η αλλαγή.
Γιατί όταν κάποιος ακούει πραγματικά, αρχίζει σιγά-σιγά να ακούει και ο ίδιος τον εαυτό του.
Πηγές
- ResearchGate
- PMC (PubMed Central)
- NCBI
- Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC)
- Michigan State University Extension
- University of Sum Mostar (pauk.sum.ba)
