του Τζων Γουώργουικ Ζουρμπάκη
Ψυχολόγος/ Υπνοθεραπευτής/ Ψυχοθεραπευτής MSc/MEd
Κάποιες σκέψεις δεν εμφανίζονται με ένταση. Αντιθέτως, σέρνονται αθόρυβα — σαν μια κούραση που δεν έχει όνομα. Μια βαριά αποδοχή ότι “έτσι είναι τα πράγματα”, μια αδιόρατη εγκατάλειψη κάθε εσωτερικής κινητικότητας. Είναι πεποιθήσεις που δεν δηλώνουν ότι δεν μπορείς. Δηλώνουν ότι… δεν χρειάζεται να προσπαθήσεις καν. Γιατί κάτι άλλο — κάτι έξω ή πίσω από εσένα — έχει ήδη καθορίσει την πορεία.
Σε αυτό το μέρος θα εξερευνήσουμε τρεις τέτοιες πεποιθήσεις: την αποφυγή ευθύνης, την ανάγκη να στηριζόμαστε σε κάποιον ισχυρότερο, και την αίσθηση ότι το παρελθόν έχει ήδη γράψει την ιστορία μας.
1. «Είναι καλύτερο να αποφεύγω τις δυσκολίες και την ευθύνη, παρά να τις αντιμετωπίζω»
Υπάρχουν άνθρωποι που φαίνονται αδιάφοροι, αναβλητικοί, “τεμπέληδες”. Αλλά πίσω από αυτό το προσωπείο, υπάρχει συνήθως κάτι άλλο: ένας εσωτερικός ψίθυρος που λέει:
«Αν προσπαθήσω, θα πονέσω. Αν αναλάβω, θα αποτύχω. Καλύτερα να το αποφύγω.»
Η πεποίθηση αυτή μπορεί να έχει γεννηθεί μέσα σε περιβάλλοντα αυστηρής κριτικής, τραυματικής αποτυχίας ή υπερπροστασίας. Και γίνεται ένας εσωτερικός νόμος:
«Οι έξυπνοι άνθρωποι αποφεύγουν τις ευθύνες γιατί έτσι προστατεύονται από τη δυστυχία.»
Το αποτέλεσμα;
- Εσωτερική παραίτηση
- Αίσθηση στασιμότητας
- Ενοχές για όσα “δεν έκανα”
- Βραδύτατος ρυθμός ζωής χωρίς βαθιά ικανοποίηση
Αλλά η ευθύνη, αντίθετα με αυτό που φοβόμαστε, δεν είναι βάρος. Είναι το σημείο που το άτομο αρχίζει να συναντά τον εαυτό του. Η αποφυγή προσφέρει ανακούφιση, αλλά είναι προσωρινή. Και όσο αναβάλλεται η προσπάθεια, τόσο η ζωή μικραίνει — όχι από γεγονότα, αλλά από την απουσία συμμετοχής. Η προσωπική ευθύνη δεν είναι τιμωρία. Είναι το πρώτο βήμα προς το νόημα.
2. «Δεν μπορώ να τα καταφέρω μόνος μου — πρέπει να βασίζομαι σε κάποιον ισχυρότερο»
Πολλοί άνθρωποι υποτιμούν τη δύναμή τους. Όχι από ταπεινότητα, αλλά από εσωτερικευμένο φόβο. Φόβο πως, αν βρεθούν μόνοι τους, θα καταρρεύσουν. Ότι χωρίς στήριγμα, χωρίς οδηγό, χωρίς “κάποιον πιο σοφό ή πιο δυνατό”, είναι εκτεθειμένοι.
Η πεποίθηση πίσω από αυτό είναι ξεκάθαρη:
«Αν στηρίζεσαι μόνο στον εαυτό σου, θα αποτύχεις.»
Και έτσι, πολλές αποφάσεις αναβάλλονται. Σχέσεις παραμένουν από φόβο. Εξαρτήσεις γεννιούνται όχι από ανάγκη, αλλά από αδυναμία εμπιστοσύνης στον εσωτερικό άξονα. Η αυτονομία μοιάζει ριψοκίνδυνη· η εξάρτηση μοιάζει ασφάλεια.
Το τίμημα;
- Χαμηλή αυτοεκτίμηση
- Υποχώρηση σε προσωπικά όρια
- Φόβος ανεξαρτησίας
- Εσωτερική ετεροκαθοδήγηση
Αλλά η ισχύς δεν βρίσκεται σε αυτόν που σε προστατεύει — βρίσκεται σε αυτόν που στέκεται όταν νιώθει ότι δεν μπορεί. Και η δύναμη του εαυτού αποκαλύπτεται όχι όταν όλα πάνε καλά, αλλά όταν αναγκάζεσαι να λειτουργήσεις χωρίς εγγυήσεις.
3. «Το παρελθόν καθορίζει ποιος είμαι — δεν μπορώ να αλλάξω»
Αν κάτι πήγε στραβά στο παρελθόν, τότε αυτό… σε καθορίζει. Αν δεν τα κατάφερες τότε, τότε δεν μπορείς και τώρα. Αν πληγώθηκες, θα ξαναπληγωθείς. Αν απέτυχες, θα αποτύχεις πάλι.
Η πεποίθηση αυτή χτίζεται πάνω σε πραγματικές εμπειρίες. Αλλά μετατρέπει το τραύμα σε ταυτότητα.
«Αυτό που έζησα, αυτό είμαι.»
«Ό,τι έγινε, θα επαναληφθεί.»
Έτσι, η ελπίδα περιορίζεται. Η προσπάθεια ατονεί. Η αλλαγή μοιάζει με απάτη. Κι ο άνθρωπος ζει με το παρελθόν σαν δεύτερο δέρμα, αόρατο αλλά κυρίαρχο.
Το αποτέλεσμα;
- Υποτίμηση του παρόντος
- Ανακύκλωση μοτίβων
- Αίσθημα παγίδευσης
- Αντίσταση στην προσωπική εξέλιξη
Κι όμως… η ιστορία μας δεν είναι τετελεσμένη. Το παρελθόν είναι τόπος — όχι κατάρα. Είναι κάτι που μπορεί να επανερμηνευτεί, να ξαναδιαβαστεί, να μεταμορφωθεί. Ο άνθρωπος δεν είναι το παρελθόν του. Είναι η σχέση που χτίζει με το παρελθόν του.
Κλείσιμο
Κάποιοι ζουν μια ζωή σαν να έχουν ήδη χάσει. Όχι επειδή ηττήθηκαν, αλλά επειδή πίστεψαν ότι δεν χρειάζεται να αγωνιστούν. Πίστεψαν πως κάποιος άλλος — ή κάτι από πριν — έχει ήδη αποφασίσει.
Αλλά κάθε πεποίθηση μπορεί να μετακινηθεί, αν παρατηρηθεί χωρίς φόβο. Η ζωή δεν είναι μόνο ό,τι έγινε, αλλά και ό,τι επιτρέπεις να ξαναγίνει. Και καμιά εσωτερική φωνή, όσο παλιά κι αν είναι, δεν έχει την εξουσία να σε κρατήσει πίσω… αν εσύ αποφασίσεις να σταθείς μπροστά.
Στο Μέρος Δ’, θα σταθούμε στις τελευταίες δύο πεποιθήσεις: την υπερεμπλοκή στα προβλήματα των άλλων και την ανάγκη για μία και μοναδική σωστή λύση. Θα κλείσουμε τη σειρά με έναν στοχασμό γύρω από τη δυνατότητα του ανθρώπου να βλέπει αλλιώς αυτό που κάποτε θεωρούσε “αυτονόητο”.
