του Τζων Γουώργουικ Ζουρμπάκη
Ψυχολόγος/ Υπνοθεραπευτής/ Ψυχοθεραπευτής MSc/MEd
Υπάρχει ένα είδος σκέψης που δεν φωνάζει «σκέψη» — αλλά «νόμος». Δεν ακούγεται σαν προτροπή, αλλά σαν εσωτερικό διάταγμα. Σαν κάτι που δεν επιδέχεται αμφισβήτηση, γιατί… «έτσι είναι». Σ’ αυτό το δεύτερο μέρος, στρέφουμε το βλέμμα σε τρεις τέτοιες πεποιθήσεις: την ανάγκη για τιμωρία, την επιταγή του ελέγχου και τη συνεχή επιφυλακή απέναντι στον κίνδυνο. Πεποιθήσεις που αφορούν τη σχέση μας με την απειλή, με το «κακό» — και, τελικά, με τον ίδιο μας τον εαυτό.
1. «Όποιος κάνει κάτι κακό πρέπει να τιμωρείται — κι αυτό ισχύει και για μένα»
Υπάρχουν άνθρωποι που κουβαλούν ένα αίσθημα ενοχής σχεδόν διαρκές. Όχι επειδή έκαναν κάτι μεγάλο — αλλά επειδή νιώθουν ότι δεν είναι «αρκετά καλοί». Νιώθουν ότι πρέπει να είναι πάντοτε σωστοί, τίμιοι, αγνοί. Κι όταν κάτι ξεφύγει — ένα ψέμα, ένας θυμός, μια επιθυμία — τότε έρχεται μέσα τους μια φωνή που λέει:
«Πρέπει να κατηγορηθείς. Πρέπει να πληρώσεις.»
Η πεποίθηση ότι η “κακία” πρέπει να τιμωρείται φαίνεται κοινωνικά αποδεκτή. Κρύβει όμως ένα τοξικό δίπολο: οι καλοί ανταμείβονται, οι κακοί καταστρέφονται. Και όταν αυτή η αντίληψη εσωτερικεύεται, το άτομο αναλαμβάνει τον ρόλο του τιμωρού του εαυτού του. Δεν επιτρέπει στον εαυτό του να ξεχάσει, να συγχωρήσει, να προχωρήσει.
Το αποτέλεσμα είναι συχνά:
- Χρόνια ενοχή
- Αυτοϋπονόμευση
- Φόβος της απόλαυσης
- Μια ζωή που μοιάζει σαν να «πρέπει να πληρώσεις κάτι συνεχώς»
Κι όμως… η ζωή δεν είναι δικαστήριο. Δεν υπάρχει κάποιος θεϊκός λογαριασμός που χρεώνει τα λάθη. Τα λάθη μας είναι κομμάτι της ανθρώπινης καμπύλης. Όχι αιτίες τιμωρίας, αλλά ευκαιρίες κατανόησης. Η λύτρωση δεν έρχεται όταν «πληρώσεις», αλλά όταν δεις το γιατί· όταν αναγνωρίσεις τον φόβο ή την ανάγκη που κρύφτηκε πίσω από την πράξη.
2. «Αν δεν ελέγχω τα πάντα, δεν μπορώ να είμαι καλά»
Κάποιοι άνθρωποι δεν μπορούν να χαλαρώσουν. Όχι επειδή δεν θέλουν — αλλά επειδή κάτι μέσα τους λέει:
«Αν χαλαρώσεις, θα συμβεί κάτι κακό.»
Ένας μικρός αναπάντητος ήχος, μια αλλαγή στο πρόγραμμα, μια έκφραση στο πρόσωπο του άλλου — όλα ενεργοποιούν συναγερμό.
Η βαθύτερη πεποίθηση λέει:
«Για να είμαι ασφαλής, πρέπει να έχω τον έλεγχο όλων των πραγμάτων στη ζωή μου.»
«Αν χάσω τον έλεγχο, όλα θα καταρρεύσουν.»
Αυτή η πεποίθηση γεννά:
- Υπεραγρύπνια
- Αδυναμία εμπιστοσύνης
- Κούραση, εξάντληση, δυσκολία στην ανάθεση
- Συχνά: σωματικά συμπτώματα στρες
Όμως, η ειρωνεία είναι πως όσο περισσότερο προσπαθείς να ελέγξεις τα πάντα, τόσο περισσότερο χάνεις τον εαυτό σου. Η ανάγκη για απόλυτο έλεγχο κρύβει φόβο αδυναμίας· φόβο του χάους· ανάμνηση μιας εποχής που κάτι ξέφυγε και πόνεσε. Και τώρα, το μυαλό προσπαθεί να προλάβει, να προστατέψει.
Αλλά ο αληθινός έλεγχος δεν βρίσκεται στην επιβολή. Βρίσκεται στην αποδοχή ότι δεν θα ελέγξεις τα πάντα, αλλά μπορείς να σταθείς μέσα στο απρόβλεπτο. Όπως το καράβι δεν ελέγχει τον άνεμο — μα μαθαίνει να κρατά το τιμόνι.
3. «Αν κάτι είναι επικίνδυνο, πρέπει να το σκέφτομαι διαρκώς»
Η σκέψη γίνεται παγίδα όταν υπηρετεί τον φόβο. Υπάρχουν άνθρωποι που δεν μπορούν να αποσπαστούν από ένα πιθανό σενάριο απειλής. Όταν κάτι φαίνεται επικίνδυνο — μια ασθένεια, μια οικονομική αβεβαιότητα, ένα βλέμμα — τότε αυτό καταλαμβάνει ολόκληρο το γνωστικό τους πεδίο.
Η πεποίθηση λέει:
«Αν δεν το σκέφτεσαι, είσαι απρόσεκτος. Κι αν είσαι απρόσεκτος, θα πάθεις κακό.»
Και έτσι γεννιούνται:
- Καταναγκαστικές σκέψεις
- Υπερβολική ανάγκη για επιβεβαίωση
- Ένταση, υπερανάλυση, προβλέψεις πανικού
- Μια ζωή που περιστρέφεται γύρω από το “τι μπορεί να πάει στραβά”
Στην πραγματικότητα, το μυαλό δεν ανακουφίζεται όταν σκέφτεται διαρκώς το επικίνδυνο. Ανακουφίζεται όταν καταλάβει ότι η σκέψη δεν αποτρέπει τον κίνδυνο. Ότι το να σκέφτεσαι ξανά και ξανά ένα αρνητικό σενάριο δεν σε προετοιμάζει — σε καθηλώνει.
Το να ζεις σε κατάσταση διαρκούς συναγερμού δεν είναι επαγρύπνηση — είναι εσωτερική αιχμαλωσία. Και το πρώτο βήμα για ελευθερία είναι να ακούσεις τη φωνή που λέει: «Είμαι ασφαλής, ακόμη κι όταν δεν ξέρω.»
Κλείσιμο
Κάθε μία από αυτές τις πεποιθήσεις ξεκίνησε ως μηχανισμός προστασίας. Μας έμαθε πως ο κόσμος είναι γεμάτος απειλές, λάθη, επικινδυνότητες. Και ίσως τότε, κάποτε, να μας βοήθησε. Αλλά τώρα… ίσως μας περιορίζει.
Το να ζούμε με τιμωρία, έλεγχο και φόβο δεν είναι απαραίτητο. Είναι μια παλιά συμφωνία που μπορούμε να αναθεωρήσουμε. Όχι γιατί δεν μας χρειάστηκε κάποτε — αλλά γιατί τώρα υπάρχει κάτι πιο ώριμο: η δυνατότητα να ζούμε με αποδοχή, ευελιξία και εμπιστοσύνη. Ακόμη και όταν τα πράγματα δεν είναι όπως τα θέλουμε.
Στο Μέρος Γ’, θα στραφούμε σε πεποιθήσεις που σχετίζονται με την αποφυγή ευθύνης, την ανάγκη για υποστήριξη από ισχυρότερους και τη δύναμη του παρελθόντος πάνω στο παρόν.
Μέχρι τότε… μπορείς να αναρωτηθείς: Ποιες από τις παραπάνω φωνές κατοικούν ακόμη μέσα μου — και είναι όντως δικές μου;
